فصلنامه مطالعات و تحقیقات تاریخی
پیاپی 5-6 (پاییز زمستان 1383)

کورش در استوانه معروف خود پس از فتح بابل ادعا می کند که او و پدرانش به عنوان پادشاه بزرگ در انشان فرمانروا بودند. داریوش نیز در کتیبه بیستون ادعا می کند که هشت تن از اجداد او پادشاه بودند که وی نهمین آنهاست و همه آنها در پارسه فرمانروایی داشتند. بر اساس این اسناد، محققین را باور بر این بود که اجداد کورش در انشان فرمانروایی داشتند و اجداد داریوش در پارسه. اما به دنبال حفریاتی که توسط سامنر در تپه ملیان در جلگه مرودشت انجام شد مشخص گردید که انشان در جلگه مرودشت قرار داشته است و در واقع پارسه همان انشان قدیم می باشد. ...

غوریان (543 - 612)در مدت کوتاهی توانستند حکومت مقتدر و وسیعی در شرق جهان اسلام تشکیل دهند. جوزجانی، مورخ دربار غوریان به نقل از نسب نامه مبارک شاه مرورودی، حکمران این دودمان را در اوائل قرن اول هجری (حدود 36ق) شنسب بن خرنک نموده است که اخلاف او را شنسبانیان می خوانند. وی در زمان خلافت حضرت علی (ع) به حضور ایشان شرفیاب شد و توسط آن حضرت اسلام آورد و به وسیله آن جناب به عنوان حاکم غور انتخاب شد. ...

پژوهش حاضر با هدف بررسی گروه های مختلف شهرنشین در منطقه ماورالنهر و خوارزم در برابر اولین تهاجم مغولان انجام گرفته است. بدین منظور جریان اولین برخورد مغولان با یکایک شهرهای منطقه بررسی شده و مواردی چون مدت و کیفیت مقاومت شهرها و عکس العمل گروه های مختلف سکنه شهری مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس این بررسی، بیشترین مقاومت از جانب نظامیان مستقر در شهرها صورت گرفته، در حالی که روحانیون و طبقه اعیان شهری بیشترین اشتیاق را به تسلیم و صلح با مغولان از خود نشان داده اند. ...

مطالعات انجام شده نشان میدهد پیش از دوره صفوی برپایی عزاداری به صورت عمومی، و به ویژه از دوره آل بویه، رواج داشته است. بنابراین آنچه مساله بنیادی این پژوهش به شمار می آید، چگونگی برپایی این مراسم و سیر و تحولی است که در شکل و محتوا در دوره طولانی صفوی به خود دید. تلاش شده با دسته بندی ماخذ به روایت منابع داخلی و سیاحان خارجی، و سازماندهی آگاهی ها، روندی ا زبرگزاری مراسم، و تحولات آن به دست آید. ...

وقف از جمله سنت های مهم در تاریخ ایران بعد از اسلام است که در حیات فرهنگی و تمدنی ایران نقش مهمی داشت. در پی حمله مغولان به ایران، بسیاری از موقوفات در معرض غارت و بی سامانی قرار گرفتند. با تاسیس حکومت ایلخانی ،تلا ش هایی برای جلوگیری از تداوم این وضع شروع شد که در مجموع تا زمان فرمانروایی غازان خان دستاوردچشمگیر و پایدار ی نداشت. از این زمان استفاده از وقف بار دیگر مورد توجه فرمانروایان و دولتمردان قرار گرفت. اما مسایلی چون بحران مالکیت ، گستره ویرانی ها و مشکلات اقتصادی و مالی همچنان گسترش و تداوم وقف را تهدید می کرد. در دهه های پایانی حکومت ایلخانان این تهدید ها شدت بیشتری یافت.

این پژوهش می کوشد ابعادی از روند تصوف ستیزی در ایران اواخر دوره صفوی را مورد ارزیابی قرار دهد. نخست، دو مرحله از روند تصرف ستیزی، مورد بررسی قرار خواهند گرفت. سپس، داده های موجود در دو متن جدلی صوفیانه، تبصره المومنین و فتوح المجاهدین، پیرامون شخصیت و فعالیت های یکی از سرسخت ترین و پرکارترین دشمنان تصوف در اواخر سده 11/17، ملامحمد طاهر قمی (1000-1100/1592-1689)، شیخ الاسلام قم، مورد بررسی قرار خواهند گرفت. ...

هنگامی که حاکمیت افشارها دچار شکست قطعی شده بود مهدی علیخان خراسانی، نماینده آنان در دربار عثمانی، ترجیح داد پس از دریافت نامه ای از سلطان عثمانی برای وزیر اعظم هند عازم این سرزمین گردد و پس از ورود، به خدمت کمپانی هند شرقی و سپس حکومت انگلیسی هند در آید. او که از شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ناپایدار و غیر قابل اطمینان ایران پس از صفویه گریخته یود در میان انگلیسیان هند احساس امنیت و امید به آینده پیدا کرده بود و از این رو تصدی مشاغل کلیدی و مهمی را داشت که بی تردید خدمات او برای انگلستان علاوه بر هند در ایران، عربستان و مسقط بی نظیر و همواره قرین موفقیت بود. ...

مقاله حاضر به بررسی وضعیت تاریخی ساسانیان آغازین و نزاع اولیه میان خانواده ساسانی می پردازد. از پابگ، شاهاستخر، نام دو پسرش، شاهپور و اردشیر، در منابع همزمان کتیبه ای و سکه ای و منابع متاخر دوره اسلامی آمده است. پابگ بر اساس روایات دوره اسلامی به عنوان جانشین، پسر بزرگ خود، شاهپور را معرفی کرد. سکه های به دست آمده از زمان شاهپور نیز موید این روایات است. این سکه ها نشان می دهد که شاهپور یکچندی شاه پارس بوده است. ...

ورود اسلام به ایران، اگر چه بسیاری از شالوده های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را فرو ریخت، لیکن به تدریج تمهیدات مناسبی را برای ایجاد یک قلمرو متجانس و متشکل در شرق خلافت فراهم ساخت. به دور از نظارت خلیفه عباسی و در پرتو زمینه های مستعد، ولایت گسترده ای از ری تا کاشغر و از جنوب خوارزم تا شمال سیستان در سایه وحدت آرمیدند تا شاهد زمامداری امیرانی پر آوازه در راستای ایجاد وحدت عملی و شایسته باشند. ...